ในพระไตรปิฏกพระพุทธองค์ทรงพิจารณาตามคำเชื้อเชิญของท้าวสหัมบดีพรหมที่เชิญให้พระองค์แสดงธรรม
พระพุทธองค์จึงทรงพิจารณาตรวจสัตวโลกด้วยพุทธจักษุและทรงเห็นว่าสัตวโลกที่ยังสอนได้มีอยู่(เรียกว่าเวไนยสัตว์) เปรียบด้วยดอกบัว 3 จำพวกดังความต่อไปนี้
... ครั้นอาตมภาพทราบว่าท้าวสหัมบดีพรหมอาราธนาและอาศัยความกรุณาในสัตว์ทั้งหลายจึงตรวจดูโลกด้วยพุทธจักษุเมื่ออาตมภาพตรวจดูโลกด้วยพุทธจักษุก็ได้เห็นหมู่สัตว์ซึ่งมีกิเลสดุจธุลีในจักษุน้อยก็มีมีกิเลสดุจธุลีในจักษุมากก็มีมีอินทรีย์แก่กล้าก็มีมีอินทรีย์อ่อนก็มีมีอาการดีก็มีมีอาการเลวก็มีจะพึงสอนให้รู้ได้ง่ายก็มีจะพึงสอนให้รู้ได้ยากก็มีบางพวกมีปกติเห็นโทษในปรโลกโดยเป็นภัยอยู่ก็มีเปรียบเหมือนในกอบัวขาบในกอบัวหลวงหรือในกอบัวขาวดอกบัวขาบดอกบัวหลวงหรือดอกบัวขาวซึ่งเกิดในน้ำเจริญในน้ำบางเหล่ายังไม่พ้นน้ำจมอยู่ในน้ำน้ำหล่อเลี้ยงไว้บางเหล่าตั้งอยู่เสมอน้ำบางเหล่าตั้งขึ้นพ้นน้ำน้ำไม่ติดฉันใด
.. ดูกรราชกุมารเมื่ออาตมภาพตรวจดูโลกด้วยพุทธจักษุก็ฉันนั้นได้เห็นหมู่สัตว์ซึ่งมีกิเลสดุจธุลีในจักษุน้อยก็มีมีกิเลสดุจธุลีในจักษุมากก็มีมีอินทรีย์แก่กล้าก็มีมีอินทรีย์อ่อนก็มีมีอาการดีก็มีมีอาการเลวก็มีจะพึงสอนให้รู้ได้ง่ายก็มีจะพึงสอนให้รู้ได้ยากก็มีบางพวกมีปกติเห็นโทษในปรโลกโดยเป็นภัยอยู่ก็มี...
— มัชฌิมนิกายมัชฌิมปัณณาสก์ทรงเปรียบบุคคลด้วยดอกบัว๓เหล่า—
บุคคลสี่จำพวกอุคฆฏิตัญญุสูตรและมโนรถปูรณีได้อธิบายบุคคล4 จำพวกไว้ดังนี้
- อุคคฏิตัญญูพวกที่มีสติปัญญาฉลาดเฉลียวเป็นสัมมาทิฏฐิเมื่อได้ฟังธรรมก็สามารถรู้และเข้าใจในเวลาอันรวดเร็วเปรียบเสมือนดอกบัวที่อยู่พ้นน้ำเมื่อต้องแสงอาทิตย์ก็เบ่งบานทันที
- วิปจิตัญญูพวกที่มีสติปัญญาดีเป็นสัมมาทิฏฐิเมื่อได้ฟังธรรมแล้วพิจารณาตามและได้รับการอบรมฝึกฝนเพิ่มเติมจะสามารถรู้และเข้าใจได้ในเวลาอันไม่ช้าเปรียบเสมือนดอกบัวที่อยู่ปริ่มน้ำซึ่งจะบานในวันถัดไป
- เนยยะพวกที่มีสติปัญญาน้อยแต่เป็นสัมมาทิฏฐิเมื่อได้ฟังธรรมแล้วพิจารณาตามและได้รับการอบรมฝึกฝนเพิ่มอยู่เสมอมีความขยันหมั่นเพียรไม่ย่อท้อมีสติมั่นประกอบด้วยศรัทธาปสาทะในที่สุดก็สามารถรู้และเข้าใจได้ในวันหนึ่งข้างหน้าเปรียบเสมือนดอกบัวที่อยู่ใต้น้ำซึ่งจะค่อยๆโผล่ขึ้นเบ่งบานได้ในวันหนึ่ง
- ปทปรมะพวกที่ไร้สติปัญญาและยังเป็นมิจฉาทิฏฐิแม้ได้ฟังธรรมก็ไม่อาจเข้าใจความหมายหรือรู้ตามได้ทั้งยังขาดศรัทธาปสาทะไร้ซึ่งความเพียรเปรียบเสมือนดอกบัวที่จมอยู่กับโคลนตมยังแต่จะตกเป็นอาหารของเต่าปลาไม่มีโอกาสโผล่ขึ้นพ้นน้ำเพื่อเบ่งบาน
สามจำพวกแรก เรียกว่า เวไนยสัตว์(ผู้แนะนำสั่งสอนได้) ส่วนปทปรมะเป็น อเวไนยสัตว์(ผู้ไม่อาจแนะนำสั่งสอนได้)
~~~~~~~~~
